Kościół w Wilczkowie

Wilczkowo (dawna nazwa Wolfsdorf)... Warmia północna... Kościół parafialny p.w. św. Jana Chrzciciela...

Wieś lokowana przez biskupa Henryka Wogenapa 2 kwietnia 1332r.  Ten sam biskup postanowił zbudować tutaj kościół. Powtórny akt lokacyjny wieś otrzymała  w roku 1345 z rąk biskupa Hermana z Pragi. Budowa kościoła, jak i założenie parafii przypadło jednakże dopiero w II połowie XIV wieku, ale najwcześniejsza wzmianka o proboszczu przypada na rok 1481. Proboszczem tym był Jan Wilde, który w późniejszym okresie był biskupem sufraganem. Obecny kościół zbudowano w latach 1786 - 1787 i należy przypuszczać, że do budowy wykorzystano pozostałości murów po średniowiecznej świątyni.

Nowa świątynię ku czci św. św. Jana Chrzciciela i Apolonii konsekrował w roku 1789 biskup Ignacy Krasicki. W latach 1919 - 1921 powiększono go poprzez dobudowę prezbiterium i zakrystii.

Jest to budowla barokowa, murowana z cegły na podmurówce z kamienia, otynkowana. Pierwotnie była  budowlą salową, ale w latach 1919 - 1921 zmieniono ją na dwuczłonową z węższym prezbiterium, do którego przylega nowa zakrystia.

 Z drugiej strony, ale przy nawie znajduje się kruchta oraz kaplica chrzcielna.

Od zachodu natomiast widzimy wieżę, bardzo ubogą w zdobienia,  jedynie  narożniki ma zaokrąglone, które opięte są pilastrami. W górnej części  niewielkie okna zakończone ostrołukowo z uskokami  co świadczy  o tym, że tradycja gotycka na Warmii nigdy nie wygasła. Wieńczy ją baniasty hełm przechodzący w smukłą latarnię, na której umieszczono metalowy krzyż z chorągiewką. Na niej są dwie daty; 1787 czyli rok ukończenia budowy i 1923, data zakończenia rozbudowy, chociaż prawdopodobnie zakończono ją  już w 1921 r.

Bryła zewnętrzna jest bardzo uboga w zdobienia, poza profilowanym gzymsem ciągnącym się wzdłuż całego budynku. Okna korpusu niewielkie, zakończone odcinkowo.

Jedynym elementem dekoracyjnym jest szczyt wschodni ujęty spływami i zakończony przyczółkiem w kształcie trójkąta, z lekko wklęsłymi połaciami, do którego dobudowana jest wieloboczna, podbita blachą wieżyczka na sygnaturkę z latarnią z baniastym zakończeniem, zwieńczona iglicą z chorągiewką z datą 1910. Szczyt przyłączonego prezbiterium również nawiązuje do form barokowych, ujęty jest też spływami, ale  tym razem przyczółek jest półokrągły. Całość ładnie ze sobą harmonizuje i stanowi o jedności całej budowli.

Wnętrze nakryte jest płaskim, drewnianym stropem z zaokrąglonymi bokami.

W prezbiterium, natomiast, widzimy drewniane, kasetonowe sklepienie o silnie spłaszczonym łuku, który odpowiada koszowemu łukowi arkady tęczowej.

  Ołtarz główny pochodzi z warsztatu Chrystiana Bernarda Schultza. Umieszczony w nim obraz jest z II połowy XIX wieku i ukazuje św. Jana Chrzciciela.

Ambona rokokowa...

ze stojącym Chrystusem na baldachimie.

Chór muzyczny drewniany również z rokokową dekoracją prospektu organowego.

Na północnej ścianie nawy wisi duży, barokowy krucyfiks  z końca  XVII wieku.

W kruchcie pod wieżą drugi, bardzo interesujący, stanowiący przykład dobrej sztuki ludowej, czerpiącej inspiracje i interpretującej w swoisty sposób motywy barokowe.

W tejże kruchcie, przy drzwiach, granitowa kropielnica pamiętająca być może czasy średniowiecza.

Kościół otacza otynkowany płot z dwuspadowym daszkiem.

Świątynia usytuowana jest pośrodku wsi na niewielkim wzniesieniu w kręgu starych drzew oraz pozostałości  cmentarza, gdzie stojące nagrobki, z niemieckimi inskrypcjami, w większości pochodzą z początku ubiegłego wieku.

Kościół ten można znaleźć mniej więcej w połowie drogi z Dobrego Miasta do Miłakowa.

Mariola Adela Karpowicz

Źródła:
Tadeusz Chrzanowski, Przewodnik po zabytkowych kościołach północnej Warmii.

Kościół w Franknowie

Franknowo... Warmia południowa... Kościół p.w. św. Stanisława Biskupa i Męczennika...

Wieś założył 3 grudnia 1346 roku wójt warmiński Brunon Luter, uposażając również kościół, który ulegał licznym zniszczeniom m.in. w czasie wojny trzynastoletniej oraz w latach 1520-1525. Kardynał Hozjusz podniósł wieś z upadku, dokonując ponownej jej lokacji 20 marca 1566 roku, a w roku 1565 wybudowano tu kościół, który następnie konsekrował biskup Marcin Kromer 27 września 1581 roku na cześć przeniesienia relikwii św. Stanisława i św. Katarzyny. Kolejna budowa powstawała  w latach 1746 - 1751 za czasów biskupa Adama Stanisława Grabowskiego, który ponownej konsekracji dokonał 5 września 1751 roku. Niestety, ale w roku 1843 zawaliły się sklepienia budowli i podczas jej odbudowy  mury obniżono o 4 metry i w roku 1845 założono drewniany strop.
Obecny kościół jest budowlą barokową, orientowaną, murowaną z cegły, z otynkowanymi wnękami i obramieniami okien oraz szczytem zachodnim. Zbudowany jest na planie prostokąta zamkniętego od wschodu wielobocznie (wewnątrz półkoliście).

Szczyt zachodni dzielony czterema pilastrami, pomiędzy którymi są trzy okna, zakończony jest trójkątnym tympanonem z niewielkimi oknami. Wieńczy go czworoboczna wieżyczka nakryta dachem namiotowym, na którym stoi żelazny krzyż. Przed fasadą zachodnią znajduje się nowa kruchta.

Nad wejściem do kruchty zauważyć można barokową, kamienną tablicę z napisem mówiącym o budowie kościoła przez biskupa Grabowskiego wraz z herbem fundatora.

Cały obiekt  poprzedzielany jest pilastrami z głowicami  doryckimi.  Podziały poziome tworzy niski cokół i gzyms wieńczący.  Okna zamknięte są łukiem odcinkowym.

Całość otwiera barokowa, otynkowana brama z żelazną bramą.

Wnętrze świątyni przykrywa pozorne sklepienie kolebkowe. Apsyda od nawy oddzielona jest ścianą od góry otwartą trzema arkadami z łukiem półkolistym i podzielona jest na dwie kondygnacje. Dolna przeznaczona jest na zakrystię, natomiast górna to półkolista empora przykryta płaskim stropem.

Ściany nawy rozdzielają białe pilastry oraz okna z witrażami zakończone łukiem odcinkowym.

Ołtarz główny, barokowy, ufundowany przez biskupa Grabowskiego.

Świadczy o tym jego herb uwieczniony na cokołach pilastrów.

W nastawie widzimy obraz św. Stanisława Biskupa wskrzeszającego Piotrowina, namalowany prawdopodobnie przez lidzbarskiego malarza Józefa Korzeniewskiego.

W nasadce zaś obraz św. Sebastiana.

Na belkowaniu "siedzą" rzeźby Wiary...

i Nadziei.

Ołtarze boczne rokokowe, lewy z obrazem Ukrzyżowania...

prawy z obrazem mistycznych zaślubin św. Katarzyny.

Do  zabytkowego wyposażenia zaliczyć należy pochodzącą z końca XVIII wieku przepiękną, drewnianą ambonę wraz z baldachimem...

klasycystyczną emporę...

oraz balustradę chóru muzycznego...

Wokół świątyni zauważyłam pozostałości  starego cmentarza...

Całość otacza  barokowy mur ceglany w większości otynkowany, z kwadratową, piętrową dzwonnicą od wschodu, przykrytą dachem namiotowym zwieńczonym blaszaną chorągiewką, z pilastrami w narożach.

Świątynia stoi na niewielkim wzniesieniu, w środku wioski i pięknie harmonizuje z otaczającą zielenią. Oczywiście warto do niej zajrzeć, by zapoznać się z ciekawą jej bryłą oraz nie mniej interesującym wnętrzem.

Źródła: Przewodnik po zabytkowych kościołach południowej Warmii, Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, 1993r.

Kościół w Mingajnach

Mingajny... Warmia północna... kościół parafialny p.w. św. Wawrzyńca...  największy wiejski kościół na Warmii.

Wieś Mingajny, w miejscu dawnej pruskiej osady Mynyen, przywilej lokacyjny na prawie chełmińskim, otrzymała 4 marca 1311 roku od biskupa Eberharda z Nysy. Dokument wspomina również o uposażeniu kościoła, a w 1338 roku wzmiankowany jest miejscowy proboszcz. Wiadomo jest, że w 1338 istniał  kościół drewniany, który wkrótce strawił w pożar. Kolejny, już murowany, wzniesiono w latach 1350-1375, ale i ten ulegał licznym zniszczeniom. Jego główne założenie przetrwało jednak do czasów dzisiejszych. W czasie wojen pod koniec XV wieku wieś uległa niemal całkowitemu zniszczeniu. Biskup warmiński Łukasz Watzenrode (wuj Mikołaja Kopernika) odnowił w 1505 r. przywilej lokacyjny. W latach 1688 - 1689 przeprowadzono gruntowne odnowienie, po zniszczeniach dokonanych w czasie wojen szwedzkich. Wieżę odnowiono (nadbudowano?) w roku 1717, 

 

a w latach 1899 - 1901 kościół został całkowicie przebudowany i przede wszystkim powiększony, narzucając budowli charakter neogotycki, (zgodny zresztą z ówczesnymi trendami), nawiązując jednakże do form powszechnych w średniowiecznej architekturze Warmii. W tym okresie nadbudowano mury korpusu, dobudowano nawę poprzeczną...

 

i prezbiterium, na którym między ostrołukowymi blendami wisi metalowy krzyż.

Niemal całkiem nowy kościół konsekrował 1 czerwca 1904 roku biskup sufragan Edward Hermann. W roku 1931 jeszcze raz przebudowano szczyty transeptu . Koniec II wojny światowej, przejście wojsk radzieckich oraz ostrzał artyleryjski spowodował ogromne szkody, szczególnie wieży, które usunięto w latach następnych. Wieża jednak nie miała już tej samej wysokości co kiedyś, przez co świątynia zatraciła proporcje. 

Starsze części kościoła murowane są z cegły w większości o układzie  gotyckim, z użyciem zendrówek w rombowe wzory (najlepiej widoczne są na wieży).

 Wieża posiada ostrołukowy portal o schodkowym profilu...

a wyższe kondygnacje, (nadbudowane w XVIII wieku, po 1945 roku zostały przemurowane i uzupełnione). Środek przecina smukła wnęka, w której mieszczą się wąskie podwójne okna. Zwieńczeniem wieży jest dach namiotowy, kryty dachówką,  na którym stoi blaszany krzyż.

Neogotyckie szczyty, zakończone sterczynami powtarzają schematy stosowane w XIV i XV wieku na Warmii.

Okna również neogotyckie, wypełnione pięknymi witrażami.  Świątynia w wielu miejscach podparta jest skarpami (przyporami) oraz przez całą jej długość w połowie wysokości biegnie otynkowany fryz.

Pierwotny kościół gotycki o typowym dla Warmii układzie: salowy z wieżą i zakrystią, obecnie jest okazałą świątynią o rzucie krzyża. Wnętrze świątyni nakrywa bogate sklepienie gwiaździste, podobne do tych stosowanych w Lidzbarku Warmińskim, czy w Ornecie.

Wyposażenie świątyni w przeważającej mierze neogotyckie z okresu przebudowy kościoła z lat 1899 - 1901. Zachowało się jednakże kilka bardzo cennych zabytków z poprzednich epok. Najcenniejszym jest wmontowany w neogotycki ołtarz późnogotycki tryptyk z około 1520 roku, z wcześniejszego ołtarza szafkowego, prawdopodobnie elbląskiej roboty. W środkowej części widzimy cztery malowane kwatery z cudami i męczeństwem św. Wawrzyńca, które kiedyś były rewersami skrzydeł. Malarsko wielce interesujące, wykazują bowiem wpływy manierystycznej grafiki po - dürerowskiej.  Obecnie znalazły godne miejsce po konserwacji. Najcenniejsze figury ołtarza głównego (tam gdzie na zdjęciu stoją białe kwiaty) zostały zabrane do konserwacji i za jakiś czas wrócą na miejsce.

Na uwagę zasługują również dwa ołtarze boczne ujęte, jak i ołtarz główny w stylu neogotyckim. Pierwszy to ołtarz Ukrzyżowania. W centrum widzimy Maryję i św. Jana Apostoła stojących pod krzyżem Chrystusa.

  Drugi zaś, przedstawia Św. Rodzinę (w centrum jest Maryja, Jezus i św. Józef)...

a nad nią jest scena zwiastowania.

Nie sposób pominąć przepiękną, neogotycką ambonę...

oraz chór.

Wykonane w drewnie łączą się stylem z pozostałym wyposażeniem świątyni, tworząc jednolitą, harmonijną całość.

Kościół otoczony jest pozostałościami neogotyckiego muru wraz z bramami wymagającymi pilnej restauracji.

Świątynia znajduję się w środku wsi, przy drodze prowadzącej w Lidzbarka Warmińskiego do Ornety. Ten największy wiejski kościół na Warmii wart jest tego, aby się zatrzymać, choć na chwilę, by przyjrzeć mu się z bliska :)

Źródła:
Tadeusz Chrzanowski, Przewodnik po zabytkowych kościołach północnej Warmii.