Kościół w Mingajnach

Mingajny... Warmia północna... kościół parafialny p.w. św. Wawrzyńca...  największy wiejski kościół na Warmii.

Wieś Mingajny, w miejscu dawnej pruskiej osady Mynyen, przywilej lokacyjny na prawie chełmińskim, otrzymała 4 marca 1311 roku od biskupa Eberharda z Nysy. Dokument wspomina również o uposażeniu kościoła, a w 1338 roku wzmiankowany jest miejscowy proboszcz. Wiadomo jest, że w 1338 istniał  kościół drewniany, który wkrótce strawił w pożar. Kolejny, już murowany, wzniesiono w latach 1350-1375, ale i ten ulegał licznym zniszczeniom. Jego główne założenie przetrwało jednak do czasów dzisiejszych. W czasie wojen pod koniec XV wieku wieś uległa niemal całkowitemu zniszczeniu. Biskup warmiński Łukasz Watzenrode (wuj Mikołaja Kopernika) odnowił w 1505 r. przywilej lokacyjny. W latach 1688 - 1689 przeprowadzono gruntowne odnowienie, po zniszczeniach dokonanych w czasie wojen szwedzkich. Wieżę odnowiono (nadbudowano?) w roku 1717, 

 

a w latach 1899 - 1901 kościół został całkowicie przebudowany i przede wszystkim powiększony, narzucając budowli charakter neogotycki, (zgodny zresztą z ówczesnymi trendami), nawiązując jednakże do form powszechnych w średniowiecznej architekturze Warmii. W tym okresie nadbudowano mury korpusu, dobudowano nawę poprzeczną...

 

i prezbiterium, na którym między ostrołukowymi blendami wisi metalowy krzyż.

Niemal całkiem nowy kościół konsekrował 1 czerwca 1904 roku biskup sufragan Edward Hermann. W roku 1931 jeszcze raz przebudowano szczyty transeptu . Koniec II wojny światowej, przejście wojsk radzieckich oraz ostrzał artyleryjski spowodował ogromne szkody, szczególnie wieży, które usunięto w latach następnych. Wieża jednak nie miała już tej samej wysokości co kiedyś, przez co świątynia zatraciła proporcje. 

Starsze części kościoła murowane są z cegły w większości o układzie  gotyckim, z użyciem zendrówek w rombowe wzory (najlepiej widoczne są na wieży).

 Wieża posiada ostrołukowy portal o schodkowym profilu...

a wyższe kondygnacje, (nadbudowane w XVIII wieku, po 1945 roku zostały przemurowane i uzupełnione). Środek przecina smukła wnęka, w której mieszczą się wąskie podwójne okna. Zwieńczeniem wieży jest dach namiotowy, kryty dachówką,  na którym stoi blaszany krzyż.

Neogotyckie szczyty, zakończone sterczynami powtarzają schematy stosowane w XIV i XV wieku na Warmii.

Okna również neogotyckie, wypełnione pięknymi witrażami.  Świątynia w wielu miejscach podparta jest skarpami (przyporami) oraz przez całą jej długość w połowie wysokości biegnie otynkowany fryz.

Pierwotny kościół gotycki o typowym dla Warmii układzie: salowy z wieżą i zakrystią, obecnie jest okazałą świątynią o rzucie krzyża. Wnętrze świątyni nakrywa bogate sklepienie gwiaździste, podobne do tych stosowanych w Lidzbarku Warmińskim, czy w Ornecie.

Wyposażenie świątyni w przeważającej mierze neogotyckie z okresu przebudowy kościoła z lat 1899 - 1901. Zachowało się jednakże kilka bardzo cennych zabytków z poprzednich epok. Najcenniejszym jest wmontowany w neogotycki ołtarz późnogotycki tryptyk z około 1520 roku, z wcześniejszego ołtarza szafkowego, prawdopodobnie elbląskiej roboty. W środkowej części widzimy cztery malowane kwatery z cudami i męczeństwem św. Wawrzyńca, które kiedyś były rewersami skrzydeł. Malarsko wielce interesujące, wykazują bowiem wpływy manierystycznej grafiki po - dürerowskiej.  Obecnie znalazły godne miejsce po konserwacji. Najcenniejsze figury ołtarza głównego (tam gdzie na zdjęciu stoją białe kwiaty) zostały zabrane do konserwacji i za jakiś czas wrócą na miejsce.

Na uwagę zasługują również dwa ołtarze boczne ujęte, jak i ołtarz główny w stylu neogotyckim. Pierwszy to ołtarz Ukrzyżowania. W centrum widzimy Maryję i św. Jana Apostoła stojących pod krzyżem Chrystusa.

  Drugi zaś, przedstawia Św. Rodzinę (w centrum jest Maryja, Jezus i św. Józef)...

a nad nią jest scena zwiastowania.

Nie sposób pominąć przepiękną, neogotycką ambonę...

oraz chór.

Wykonane w drewnie łączą się stylem z pozostałym wyposażeniem świątyni, tworząc jednolitą, harmonijną całość.

Kościół otoczony jest pozostałościami neogotyckiego muru wraz z bramami wymagającymi pilnej restauracji.

Świątynia znajduję się w środku wsi, przy drodze prowadzącej w Lidzbarka Warmińskiego do Ornety. Ten największy wiejski kościół na Warmii wart jest tego, aby się zatrzymać, choć na chwilę, by przyjrzeć mu się z bliska :)

Źródła:
Tadeusz Chrzanowski, Przewodnik po zabytkowych kościołach północnej Warmii.

Kościół w Stoczku

Stoczek... Warmia północna... Zespół klasztorny księży Marianów (dawniej Bernardynów) oraz Kościół p.w. Nawiedzenia N.P. Maryi. Zabytek uznany na Warmii za jeden z najcenniejszych i po św. Lipce największy, ze względu na architekturę jak i wyposażenie wnętrza, zespół odpustowy.

Wieś lokowana w roku 1349 przez biskupa Hermana z Pragi. Myśl o  założeniu kościoła zrodziła się  z powodu  niezwykłego odnalezienia, jeszcze w średniowieczu, figury Matki Boskiej, dla której zbudowano najpierw kaplicę, która została sprofanowana w czasie reformacji, a figura zniszczona. Zachowała się jednakże tradycja kultu, toteż biskup Mikołaj Szyszkowski złożył ślubowanie, że wystawi tu kościół, gdy Warmia zazna wreszcie  pokoju od zalewających kraj Szwedów. Ślubów swych dochował i w latach 1639 - 1641 wybudował kościół w kształcie rotundy i osadził przy nim bernardynów. 

Biskup Jan Wydżga wniósł dla nich klasztor w roku 1666, który rozbudował w latach 1716 - 1717 biskup Teodor Potocki. 

Wzorem Świętej Lipki w latach 1708 - 1711 otoczono kościół obejściem krużgankowym z narożnymi kaplicami. Czteroskrzydłowy krużganek posiada sklepienia kolebkowe z lunetami, które wsparte po obu stronach filarami tworzą rząd arkadowań, z tym, że od wewnątrz są one ślepe.

Kaplice kwadratowe opięte są na zewnątrz w narożach lizenami podtrzymującymi profilowane gzymsy. Okna mają obramienia uszate.

Wewnątrz kopuły wsparte na pendentywach (żagielkach), obwiedzione są u podstawy gzymsami i dzielone gurtami, zwieńczone latarniami z oknami doświetlającym wnętrze.

Na ścianach i sklepieniach kaplic oraz krużganków widzimy dekoracje malarskie  wykonane w roku 1736 przez Macieja Meyera (tego samego co malował freski w Świętej Lipce) oraz jego ucznia lub naśladowcę. Niestety w wieku XIX otynkowano je, ale począwszy od roku 1909 zaczęto je ponownie odsłaniać. Na sklepieniach krużganków widzimy dekorację akantową, kwiatową i cęgową. Widoczne są również medaliony z figuralnymi kompozycjami inspirowane tematyką Starego Testamentu oraz na ślepych arkadach malowane przez nieznanego malarza w 1710 roku stacje Drogi Krzyżowej (mało czytelne). Ponadto w krużgankach zauważyć można stiukowe reliefy wykonane przez Krzysztofa Perwangera z roku 1742, osiem drewnianych płaskorzeźb ze scenami różańcowymi z około połowy XVIII wieku oraz kilka barokowych konfesjonałów.

W roku 1712 rozbudował kościół Józef Herbst (budowniczy) na polecenie ówczesnego przełożonego klasztoru o.Cherubina Watsona. Dobudowano wówczas prezbiterium przylegające do skrzydła wschodniego krużganków.

Po kasacie w roku 1810 zespół przejęty został przez  władze pruskie...

Świątynia doczekała się odnowienia w latach 1860 - 1865 i 1913 (dobudowa kruchty).

Niestety przyczyniono się też do znacznego zubożenia wnętrza, niegdyś bogatego w polichromie i liczne rzeźby.

W roku 1926 zespół klasztorny przejęli ponownie bernardyni, a obecnie od roku 1957 opiekują się nim Księża Marianie.

Kościół p.w. Nawiedzenia N.P. Maryi to budowla barokowa, murowana i otynkowana. Składa się z dwóch odrębnych członów. Najstarsza to  rotunda, bez wydzielonego prezbiterium, która obecnie stanowi nawę, z źle przystosowaną do stylu kościoła kruchtą od zachodu, nie pozbawioną jednakże uroku.

Rotunda na zewnątrz jest dość wysoka, bardzo skromna w zdobienia.  Posiada podziały ramowe, okna zamknięte odcinkowo w profilowanych obramieniach.

Z trzech stron zauważamy portale wykonane z czerwonego i czarnego marmuru, zamknięte łukami koszowymi  w obramieniach z opaskami i z fryzem u góry, w którym są napisy: w północnym erekcyjny z roku 1641..

a nad południowym nowszy, w którym powtórzony jest tekst poprzedniego, ale po  niemiecku.

Portal zachodni znalazł się we wnętrzu kruchty i mieści pięknie okute barokowe drzwi.

W górnej części rotundy, od zachodu,  znajduje marmurowy kartusz z herbem fundatora.

Całość wieńczy kopuła z latarnią.

Wnętrze świątyni prezentuje się bardziej bogato. Podzielone jest  marmurowymi, wyniosłymi pilastrami, pomiędzy którymi znajdują się barokowe ołtarze boczne (lewy wykonany w roku 1678 przez Józefa Schmidta z Reszla, następnie przekształcony w I ćwierci wieku XVIII) i nisze muszlowe z rzeźbami oraz odcinki dwustopniowego gzymsu.

Ołtarz prawy poświęcony jest Jezusowi Miłosiernemu (wcześniej św. Franciszkowi),

lewy zaś - św. Annie z Matką Bożą i Dzieciątkiem Jezus. Obraz przybrany jest  w ozdobną sukienkę metalową i korony wykonane prawdopodobnie w roku 1721 przez olsztyńskiego złotnika Jana Geese z fundacji bractwa św. Anny.

Rotunda otwiera się  do prezbiterium  wysoką arkadą tęczową, o półkolistym zamknięciu...

w której znajduje się belka z krucyfiksem, prawdopodobnie rzeźbionym przez Perwangera.

Gdy wzniesiemy oczy ku niebu dojrzymy głowice pilastrów w stylu jońskim, a przede wszystkim  sklepienie kopuły z latarnią widoczną od wewnątrz.

 Prezbiterium jest w kształcie prostokąta, z zewnątrz bez podziałów, wewnątrz natomiast ma trzy przęsła sklepień kolebkowo- krzyżowych z listwami i plafonami stiukowymi.

Całość zamknięta jest  otynkowaną wieżą zbudowaną ponad krużgankiem, bez żadnych ozdób, nie licząc delikatnego fryzu ponad parzystymi oknami w górnej kondygnacji, przykrytą hełmem barokowym z ośmioboczną latarnią.

Wyposażenie kościoła zawiera wiele cennych zabytków. Ołtarz główny wykonany został w roku 1713 przez Krzysztofa Peucknera, który pozłocono w roku 1720. Jego okazałe retabulum wypełnia całą szerokość i wysokość, jest wklęsłe pośrodku, a po bokach mieści bramki. Dawniej był  bardziej bogaty, ale sporo rzeźb usunięto w XIX wieku. Z pierwotnych zbiorów ostał się jedynie krucyfiks, figurki dwóch diakonów i anioły w górnej kondygnacji. W części środkowej figury są nowsze.

 W ołtarzu mieści się otoczony czcią obraz Marki Boskiej Stoczkowskiej, będący dość swobodną kopią słynnego obrazu z kościoła Santa Maria Maggiore, który został sprowadzony z Rzymu przed 1643 rokiem przez biskupa Szyszkowskiego. Matka Boska z Dzieciątkiem ubrana jest w przepiękna, srebrną (z dodatkiem złota) sukienkę barokową z roku 1687. Na głowach widzimy korony wykonane na przełomie XVII i XVIII wieku, a w dłoni  berło z 1700 roku. Niestety, ale w nocy z 27 na 28 sierpnia 2012 roku włamano się do świątyni, skąd skradziono suknię z koronami i berło z obrazu Matki Bożej z Dzieciątkiem. Obecnie możemy podziwiać je odtworzone, szczegółami odbiegające nieco od oryginału.

sukienkę ze złotymi kwiatami i dodane w 1700 r. berło ufundował jako wotum za polskie zwycięstwo w bitwie pod Wiedniem ówczesny biskup warmiński Michał Radziejowski.

Czytaj więcej na http://fakty.interia.pl/warminsko-mazurskie/news-tak-wygladaja-rabusie-ze-stoczka-klasztornego,nId,1292085#utm_source=paste&utm_medium=paste&utm_campaign=firefox

sukienkę ze złotymi kwiatami i dodane w 1700 r. berło ufundował jako wotum za polskie zwycięstwo w bitwie pod Wiedniem ówczesny biskup warmiński Michał Radziejowski.

Czytaj więcej na http://fakty.interia.pl/warminsko-mazurskie/news-tak-wygladaja-rabusie-ze-stoczka-klasztornego,nId,1292085#utm_source=paste&utm_medium=paste&utm_campaign=firefoxNiestety nie są to oryginały, gdyż w 2012 roku dokonano zuchwałej kradzieży tych skarbów. Ocalał jednie  różaniec, który w 1977 r. podarował Matce Bożej kard. Stefan Wyszyński.

Na bocznych ścianach, przy ołtarzu wiszą liczne wota dziękczynne lub ofiarowane jako prośby o łaskę.  Wśród nich pochodzące z wieku XVIII srebrne plakietki z rytymi przedstawieniami...

lub wycięte w kształcie uzdrowionych części ciała (nogi, ręce czy oczy).

Na jednej ze ścian zauważyłam również obraz św. Antoniego, określany jako "vera effigies", czyli prawdziwy wizerunek, prawdopodobnie sprowadzony z Włoch w roku 1695 i na miejscu już ubrany w srebrną sukienkę.

Jednym z najoryginalniejszych dzieł zachowanych w kościele jest kuta z żelaza ambona, którą wykonał w roku 1738 kowal - artysta z Dobrego Miasta - Herman Katenbrink (autor zagrody chrzcielnej w Glotowie). Jej ornamentyka jest przebogata, a uwagę zwraca przede wszystkim piękna ażurowa konstrukcja.

Równie interesujący jest chór muzyczny z około 1730 roku, który wspiera się na ozdobnych filarach i mieści organy z roku 1695, gruntownie przerobione  w roku 1745 przez Jana Westhoffa z Braniewa, ozdobione prospektem wykonanym przez Wojciecha Reibenschu. Organy i obudowa doczekały się dalszych przeróbek w XIX i XX wieku.

Do drobniejszego zabytkowego wyposażenia zaliczyć należy barokowe konfesjonały pięknie ozdobione złotymi ornamentami w kształcie liści akantu.

Zespół klasztorny otoczony jest zabytkowym, barokowym ogrodem, który został odrestaurowany w roku 1996 i cieszy oczy pielgrzymów i turystów przez cały rok. Nie sposób tam nie zajrzeć, aby posiedzieć w ciszy i spokoju...

Źródła:
Tadeusz Chrzanowski, Przewodnik po zabytkowych kościołach północnej Warmii.