Kościół w Runowie

Runowo... Warmia północna... Kościół parafialny p.w. Świętych Szymona i Tadeusza.

Wieś otrzymała przywilej lokacyjny z rąk biskupa Jana Stryprocka w roku 1459. W tym samym roku przeznaczono uposażenie na mający tu powstać kościół. Wzmiankowana wieś była dużo wcześniej, bo w 1347 roku. Najwcześniejsza zaś informacja o proboszczu pochodzi z roku 1398. Obecny kościół zbudowano w końcu XIV wieku lub na początku wieku XV. Ponownej konsekracji dokonał biskup Marcin Kromer. Do roku 1597 był to kościół parafialny, następnie został filią Ignalina. Powtórnie samodzielną parafią Runowo zostało się w 1888 roku.  Świątynia spaliła się w roku 1845, odbudowana zaś została w latach 1848 - 1852, gdzie  powiększono ją (przedłużono) ku wschodowi. W roku 1857 jeszcze raz konsekrowana, tym razem przez biskupa Antoniego Frenzela.

Ten gotycki kościół o częściowo zatartych cechach stylowych wskutek różnych przebudów położony jest pośrodku wsi, otoczony jest pozostałościami cmentarza i  kręgiem starych drzew. 

Jest on murowany na kamiennym podmurowaniu z cegły o układzie gotyckim, w późniejszych czasach otynkowany. Wieża w dolnej kondygnacji nieotynkowana, na podmurówce z kamienia narzutowego, z ceglanymi narożami oraz obramieniem ostrołukowego, uskokowego portalu.

Wieża otynkowana, w górnej kondygnacji nadbudowana w XV lub XVI wieku...

z fryzem rombowym (neogotyckim?)...

z trzeba ostrołukowymi, dzisiaj zasłoniętymi oknami ...

zakończona pięcioma prostokątnymi sterczynami, oddzielonymi wąskimi blendami ponad którymi jest trójkątne zakończenie.

Zwieńczeniem wieży jest chorągiewka z datą 1848.

Kościół to budowla salowa z przybudówkami: od północy jest zakrystia...

od południa kruchta, która w zrębie gotycka, później zbarokizowana i zwieńczona szczytem o urozmaiconym obrysie z wnękami...

oraz wieża w części zachodniej.

Okna ostrołukowe powiększone w stosunku do pierwotnych, przeplatane (wzbogacane) dość gęsto rozmieszczonymi blendami.

Elewacja wschodnia, ze schodkowym szczytem z ośmioma prostokątnymi sterczynami, oddzielonymi wąskimi blendami ponad którymi jest trójkątne zakończenie, ma charakter neogotycki.

Ozdobą są umieszczone poniżej cztery blendy.

Wnętrze nakrywa strop płaski z malowanym fryzem, a u wejścia do nawy widoczny jest ceglany portal.

Wyposażenie wnętrza bardzo skromne: ołtarz główny rokokowy, wykonany w roku 1772 przez Andrzeja Schmidta dla katolickiego kościoła w Królewcu, a po sprowadzeniu go do Runowa (poświęcony  w roku 1857) uzupełniony nowymi rzeźbami i obrazem Ukrzyżowania.

Dwa ołtarze boczne z I połowy XIX wieku (po 1848 roku)

Ambona, skąpa w zdobienia z I połowy XIX wieku. Zwieńczeniem jej jest rzeźba Mojżesza z tablicami przykazań wykonana zapewne przez ludowego twórcę.

 Chór muzyczny z prospektem organowym oraz dwa konfesjonały niewielkiej urody, wykonane również po 1848 roku.

W kruchcie wieży chrzcielnica granitowa pamiętająca zapewne wieki średnie oraz olbrzymi krucyfiks.

Kościół architektonicznie dość interesujący, ale wymagający pilnego remontu. Wnętrze nie za bogate, ale pasujące stylowo do siebie, co czyni go również wartym uwagi.

Źródła: Tadeusz Chrzanowski, Przewodnik po zabytkowych kościołach północnej Warmii.

Kościół w Kochanówce

Kochanówka... Warmia północna... Kościół parafialny p.w. św.Wawrzyńca... Wieś założona między rokiem 1333 a 1342 przez wójta warmińskiego Henryka Lutra, lokowana zaś w roku 1362 przez biskupa Jana Stryprocka. W tym samym roku uposażono również kościół, którego budowę rozpoczęto na przełomie XIV i XV wieku, a w 1408 roku wzmiankowany był już miejscowy proboszcz. W roku 1565 kościół był bliski ruiny, toteż wkrótce odnowiono go i ponownie został konsekrowany przez biskupa Marcina Kromera w 1580 roku. Niedługo potem uległ spaleniu i ponownie odbudowany i konsekrowany w roku 1608, tym razem przez biskupa Szymona Rudnickiego. Ówczesny kościół przetrwał do roku 1911, w którym go rozebrano i do roku 1918 wzniesiono obecny, który konsekrował  biskup Augustyn Bludau w roku 1925. 

Ta okazała neogotycka budowla usytuowana jest na południowym skraju wsi i góruje pośród łagodnych wzniesień morenowych.

Świątynia jest pseudobazyliką (nawa główna wyższa od bocznych, ale nie mająca własnego oświetlenia),  jest trójnawowa z wydzielonym prezbiterium oraz sklepieniami krzyżowo - żebrowymi.

Budynek murowany jest z cegły i nietynkowany. Posiada on od zachodu wieżę zwieńczoną wysokimi, ściętymi szczytami oraz stromym dachem naczółkowym.

Pod prezbiterium, które wznosi się nad stokiem, znajduje się krypta, ostatnio odrestaurowana wysiłkiem mieszkańców wioski. Samo prezbiterium jest wieloboczne, bogato rozczłonkowane, posiada ozdobne okna wypełnione a`la maswerkiem, przypory, (jak i cała budowla) oraz otynkowaną opaskę pod gzymsem.

 Na szczególną uwagę zasługują ozdoby w postaci  różnych rozmiarów blend (wskazujących na fantazję architekta) umieszczonych jako wypełnienie ścian z każdej strony budowli

oraz witrażowe okna wypełnione dwułuczem, z mini ceglanym maswerkiem,  w oprawie neogotyckiej i oczywiście w towarzystwie blend.

Na dachu prezbiterium znajduje się maleńka dzwonnica, w której umieszczono dzwon niewielkiej wielkości. 

Wokół kościoła znajdował się pierwotnie cmentarz, po którym zachowały się pojedyncze mogiły.

Wewnątrz świątyni zachowało się szereg zabytkowych elementów wyposażenia poprzedniego kościoła.  Ołtarz główny wczesnobarokowy z 2. ćwierci XVII wieku ma ładną dekorację snycerską z malowanymi popiersiami św. św. Piotra i Pawła w uszakach (poszerzenie obramienia). W ołtarzu znajduje się barokowy obraz św. Wawrzyńca z XVII/XVIII wieku.

Na szczycie stoją rzeźby: po lewej św. Wojciecha, a po prawej św. Stanisława? lub Mikołaja?

Dwa ołtarze boczne, barokowe z około 1700 roku z nowszymi obrazami: w prawym pierwotne rzeźby  Ewangelistów Łukasza i Marka oraz z zwieńczeniu obraz św. Apolonii...

w lewym rzeźby św. Grzegorza i Wojciecha, ponadto na górze kiedyś była pasyjka rokokowa, a obecnie jest obraz św. Anny z małą Maryją.

Ambona neogotycka z początku wieku XIX miała kiedyś w zwieńczeniu barokową rzeźbę św. Wojciecha obecnie jest jedynie krzyż.

Neogotycka jest również chrzcielnica, natomiast barokową pokrywę wieńczy rzeźba św. Jana Chrzciciela.

Świątynia ma jeszcze wiele ciekawych skarbów sztuki sakralnej w swoich zbiorach, ale niestety nie miałam możliwości obejrzenia ich... może jest to powód, aby tam kiedyś powrócić...

Źródło: Tadeusz Chrzanowski "Przewodnik po zabytkowych kościołach północnej Warmii"