sobota, 24 stycznia 2015

Kościół w Płoskinii

Płoskinia... (niem. Plasswich)... Warmia północna... Kościół p.w. św. Katarzyny...





Po raz pierwszy wieś wzmiankowana w roku 1301, natomiast przywilej lokacyjny od Kapituły Warmińskiej otrzymała w roku 1305, w którym przewidziano również uposażenie kościoła. Kościół zbudowany został w I połowie wieku  XIV, a pierwszy proboszcz wzmiankowany był w roku 1341.  Wieża jest nieco późniejsza, bowiem dobudowano ją dopiero w II połowie wieku XIV.






W wieku XVII, w czasie wojen szwedzkich kościół splądrowano oraz prawdopodobnie zniszczono. W roku 1654 zbudowano prezbiterium (w miejsce dawnego, gotyckiego, chociaż i to nie jest pewne) w formach gotycyzujących. Rok 1713 przyniósł dużą przebudowę kościoła, m.in. dobudowano kruchtę północną,






bramę zewnętrzną...







oraz wykonano strop nawy, a  w latach 1881-1884, w czasie renowacji,  przeprowadzono regotyzację budowli (arch. Hilger Hertel z Münster) oraz dobudowę poligonalnego, pseudogotyckiego zamknięcia prezbiterium, które zostało przykryte wspólnym sklepieniem wraz ze starszą częścią chóru.






W 1945 roku nieznacznie zniszczony kilkoma pociskami artyleryjskimi,  w latach następnych pieczołowicie odnowiony.
Świątynia  jest budowlą  murowaną z cegły o układzie wendyjskim w nawie, gotyckim w górnych kondygnacjach wieży. Na południowej oraz zachodniej ścianie występuje zendrówka ułożona w romby i zygzaki. 









Kościół jest orientowany, jednonawowy z wieżą od zachodu i wydzielonym węższym prezbiterium, przy którym znajduje się zakrystia...





z przylegającą doń neogotycką, cylindryczną wieżyczką schodową z blaszanym, ostrosłupowym daszkiem.










Okna ostrołukowe w profilowanych obramieniach z formowanej cegły, którą wykorzystano również do ozdobnych maswerków (prezbiterium)





W nawie również ostrołukowe, ale dużo mniejsze i głęboko osadzone.







Z  formowanej cegły wykonano również portal wieży z uskokowym obramieniem.








W południowej ścianie nawy zauważyłam zamurowane wejście z powtórzonym motywem portalu głównego.






Na szczycie wschodnim, który w większości zasłonięty jest przez prezbiterium, widoczne ostrołukowe i koliste blendy pochodzące z roku 1654.







Szczyt zachodni, schodkowy ze sterczynami i blendami pierwotnie realizowany był w całości, później przesłonięty został przez dobudowaną wieżę.









Budowlę spinają skarpy, rozmieszczone dość gęsto, z tym, że od strony południowej dwuuskokowe, zaś po stronie północnej o jednym uskoku.






Wieża w dolnej kondygnacji współczesna nawie, w górnej bez żadnego podziału. Widoczne są trzy ostrołukowe blendy, z tym, że w środkowej znajdują się parzyste okna oraz jedno szersze. W zakończeniu dolnej kondygnacji i w zwieńczeniu  ozdobne  fryzy opaskowe.















Szczyt wieży ozdabiają blendy różnej wielkości oraz schodkowe lizeno - sterczyny. Dach jest dwuspadowy zakończony metalowym krzyżem. Z trzech stron wieży wiszą nowsze zegary, które nadają się do renowacji.

                                  
           



Przed kościołem od zachodu barokowa brama z końca XVII lub początku XVIII  wieku z przejazdem zakończonym łukiem półkolistym oraz po bokach dwiema furtami z tym samym łukiem. Nad bramą i furtami trzy uskokowo - spływowe szczyciki z niszami. W środkowej wisi krucyfiks z XIX wieku, a w dwóch pozostałych ozdobą są blendy.





Wewnętrzna część bramy jest bardziej interesująca... widoczne są wota z blachy z krzyżami oraz Narzędziami Męki, wyrobu ludowego z wieku XIX.









Patronka kościoła  znalazła godne miejsce.  Rzeźbę św. Katarzyny umieszczono bowiem nad głównym portalem.








Wewnątrz świątyni niestety nie byłam, a szkoda, bo jest ono jest wielce interesujące... Wrócę tu z pewnością, by to nadrobić.
Kościół w Płoskini jest w połowie drogi między Pieniężnem, a Braniewem. To dobrze zachowany gotycki kościół wiejski znajdujący się na tym obszarze. Charakteryzuje się harmonią proporcji, ciekawymi detalami oraz interesującą fakturą ceglanych murów.

Mariola Adela Karpowicz

Źródła:
Tadeusz Chrzanowski, Przewodnik po zabytkowych kościołach północnej Warmii.
Andrzej Rzempołuch, Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich.


piątek, 16 stycznia 2015

Kościół w Łajsach

Łajsy (niedaleko Pieniężna)... Warmia północna... kościół p.w. św. Mikołaja...




Wieś lokowana na prawie chełmińskim w 1304 roku przez biskupa Eberharda z Nysy. Jednocześnie uposażono też kościół.  Kroniki wspominają  proboszcza  już w roku 1315. W drugiej połowie XIV wieku wzniesiono murowaną świątynię, ale konsekracji doczekała się dopiero w XVI wieku z rąk kardynała Stanisława Hozjusza.
Pierwotnie kościół  zbudowany był z głazów narzutowych z użyciem cegły w obramieniach otworów, skarpach i szczytach. Na przełomie XIV i XV wieku dobudowano z cegły na cokole kamiennym dolną kondygnację wieży. W cegłę wmurowano zendrówkę, widoczną zresztą do dzisiaj, o zygzakowatym kształcie.










Górna cześć wieży niewątpliwie była drewniana. Pierwotny kościół uległ jakiejś katastrofie, nie wiadomo kiedy, prawdopodobnie w czasie wojen szwedzkich, w każdym razie w II połowie XVII wieku przeprowadzono odbudowę zachowując częściowo mury dawnej budowli, równocześnie wprowadzając kilka zmian. Wykonano dość znaczne uzupełnienia ceglane o układzie blokowym (widać wyraźnie na murach zasięg poszczególnych faz).







Dodano też bardzo interesujący detal... w zaprawę pomiędzy blokami kamienia wmurowano drobne kamyczki, co znacznie ożywiło sferę zewnętrzną budowli  i stało się jej detalem charakterystycznym. Widziałam wiele kościołów na Warmii, ale o tak ciekawej fakturze nigdy wcześniej.






W latach 1731 - 1741 nadbudowano  z cegły wieżę w stylu barokowym. W dolnej (gotyckiej) kondygnacji widoczna jest z blendami ostrołukowymi, a w górnej z wysokimi wnękami zamkniętymi półkoliście.





Z boku, natomiast, umieszczono kilka okien zamkniętych odcinkowo.





W latach 1905 - 1909 podwyższono wieżę o 5 metrów przykrywając ją oryginalnym w kształcie hełmem krytym gontem o cebulastej iglicy wyrastającym z namiotowej podstawy i zakończonym krzyżem (kiedyś była tu chorągiewka z datą 1743). Na wieży znajduje się dzwon z 1491 roku z nierozpoznaną cechą imienną.






W tych samym okresie powiększono też kościół o nowe prezbiterium, węższe od nawy i przykryte neogotyckim sklepieniem gwiaździstym...






oraz dobudowano zakrystię od północy z interesującym szczytem.






 Przeprowadzono też remont całości nadając budowli sporo cech neogotyckich, w ten sposób doprowadzając do zatracenia pierwotnych wzorów, przekształcając tym samym w typową dla Warmii, prowincjonalną, chociaż nie pozbawioną  uroku i piękna budowlę.
Obecnie jest to świątynia salowa, niejednolita stylowo, o wydłużonym prostokącie, opięta wieloma jednouskokowymi skarpami oraz powiększonymi (przemurowanymi w latach 1905 - 1906) głęboko osadzonymi oknami zakończonymi ostrołukiem.








Szczyt wschodni przedzielony jest siedmioma lizeno - sterczynami,








zachodni zaś jest analogiczny, ze zwieńczeniem z wieku XVIII, przesłonięty jednakże wieżą.








W południowej ścianie nawy widoczny zamurowany portal wejściowy.








Na dachu nawy stoi ośmiokątna wieżyczka na sygnaturkę pokryta blachą i zakończona krzyżem, z początku XX wieku.







Wyposażenie wnętrza neogotyckie i neobarokowe (wiek XIX/XX) pochodzące prawdopodobnie z warsztatu Karola Jaroszewicza. Ołtarz główny manierystyczno - barokowy, zmontowany z dekoracyjnych fragmentów z początku i końca wieku XVII. 








Dwa ołtarze boczne,  neobarokowe,  pochodzą z II połowy XIX wieku. 








W nawie pozorne sklepienie kolebkowe z początku XX wieku.





 Ambona, chór muzyczny oraz prospekt organowy wykonane w stylu neogotyckim, z tym, że ten ostatni z ornamentyką barokową.





  Pod wieżą  sklepienie neogotyckie.






Przy wejściu dwie granitowe, średniowieczne chrzcielnice, przełomu XIV i XV wieku.











Nie mogłam obejrzeć z bliska wnętrza świątyni, gdyż była zamknięta. Cieszyłam się jednakże, że pozostawione otwarte drzwi z kratą dały mi  możliwość zajrzenia tam obiektywem mojego aparatu... dobre i to :)

Mariola Adela Karpowicz

Źródła:
Tadeusz Chrzanowski, Przewodnik po zabytkowych kościołach północnej Warmii.