Kościół w Krośnie

Krosno... Warmia północna... 4 kilometry na wschód od Ornety... kościół odpustowy p.w. Nawiedzenia N.P. Maryi i św. Józefa. 

Lokacja wsi ustanowiona została w roku 1384 przez biskupa Henryka Sorboma. Początkowo nie było tu kościoła, ale drewniana kaplica wybudowana w roku 1593 z fundacji burmistrza Braniewa Jakuba Barcza, ku czci figurki tronującej Matki Boskiej z Dzieciątkiem, którą dzieci znalazły na brzegu Drwęcy Warmińskiej. Wkrótce po tym fakcie zaczął rozwijać się silny ruch pielgrzymkowy, ustanowiony więc został dla Krosna, w roku 1685, osobny duszpasterz z Ornety obsługujący kaplicę. Ta jednakże stała się szybko zbyt ciasna dla napływających pielgrzymów, toteż podjęto decyzję o wybudowaniu obecnego kościoła, wmurowując w roku 1716 kamień węgielny. Projekt opracowany przez nieznanego z nazwiska warszawskiego architekta  realizowany był przez Jana Krzysztofa Reimersa z Ornety, a fundatorem był ówczesny biskup warmiński Teodor Potocki, który konsekrował świątynię w roku 1720. Mimo konsekracji kościół nadal rozbudowywano m.in. ok. połowy stulecia ukształtowana została elewacja frontowa z jej bogatą rokokową już dekoracją oraz cały czas uzupełniano wyposażenie wnętrza. Również po 1720 roku powstał ufundowany przez biskupa Potockiego zakład dla księży emerytów, którzy odtąd obsługiwali kościół. Wojny niestety nie omijały położonej na uboczu świątyni: w 1807 roku splądrowali ją Francuzi, a w 1914 roku w czasie ofensywy rosyjskiej kościół poniósł wiele strat, a dom księży emerytów został spalony. W dwudziestoleciu międzywojennym prowadzono wiele prac naprawczych m.in. rekonstrukcji hełmów, wymiany części zewnętrznych posągów oraz odnowienie wnętrza. W 1945 roku kościół nie poniósł żadnych strat, poza jedną, bardzo bolesną: zaginęła wówczas cudami słynąca i od 500 lat czczona alabastrowa figurka Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Jej kopię, która obecnie znajduje się w ołtarzu głównym poświęcił w roku 1960 biskup Tomasz Wilczyński.
Kościół w Krośnie to budowla murowana  z czerwonej cegły i całkowicie otynkowana. Otoczona jest krużgankami z czterema narożnymi kaplicami.

Świątynia złożona jest z dwóch części: z dość krótkiego prezbiterium, które jest węższe od nawy i mieści po bokach  dwie zakrystie i nawy, która jest trójprzęsłowa.

Istnieje też od zachodu czwarte przęsło, nieco węższe. Umieszczone jest między wieżami, wewnątrz którego jest chór muzyczny.

W świątyni zastosowano  rzadki system - filarowo - skarpowy, to znaczy, że  nakrywające wnętrze sklepienie opiera się na filarach przyściennych tzw.skarpach, wciągniętych do nawy i tworzących wzdłuż ścian bocznych szereg niezbyt głębokich, ale wyraźnych wnęk doskonale nadających się do umieszczenia w nich ołtarzy. To rozwiązanie zastosowano m.in w kościele Il Gesu w Rzymie, w Polsce zaś w kościele św. Piotra i Pawła w Krakowie.
Nawę przykrywa sklepienie kolebkowo - krzyżowe, które dzielą pary gurtów spływających na pilastry.  Całe wnętrze obiega uproszczone belkowanie z gzymsem, widoczne ponad kapitelami pilastrów. W lunetach sklepiennych, dość wysoko, umieszczono okna zamknięte odcinkowo, które jasno doświetlają nawę.

Szeroka, dwuwieżowa fasada z kruchtą pośrodku, umieszczona jest od zachodu. Jest bardzo efektowna i reprezentacyjna, dopieszcza oko szlachetnym barokiem i olśniewa swym kunsztem każdego, kto tu przybywa. Prowadzi do niej przepiękna brama, w której w roku 1768 zamontowano kute wrota.

Całość poprzedzielana jest poziomym belkowaniem i gzymsem, który wspiera się na pilastrach, przy czym pilastry w dolnej kondygnacji mają kapitele jońskie, a w górnej - korynckie.

 Fasada w środkowej części  zakończona jest okazałym szczytem z parami pilastrów, porządku korynckim, spływami wolutowymi i przerwanym, jak to na barok przystało, falistym przyczółkiem, w którym znajduje się sterczyna z metalową glorią. Na dwóch wieżach hełmy wykonane w roku 1927, które bardzo dobrze podkreślają styl, dobrze się komponują z całością i są zapewne powtórzeniem formy pierwotnych. Na szczytach hełmu chorągiewki, lewa z datą 1927, prawa 1718.

Bogactwo fasady, mimo, że w złym zachowaniu, uwydatnia jej rzeźbiarsko - sztukatorski wystrój: okna, wnęki i płyciny pomiędzy kondygnacjami ozdabia lekka, rokokowa koronka z grzebyków, wolut i listew.

Nad wejściem w  kruchcie, znajduje się duża kompozycja reliefowa, wykonana ze stiuku, z około 1760 roku. Widzimy tam  scenę Nawiedzenia na  tle krajobrazowo - architektonicznym. Autorstwo jej przypisuje się Krzysztofowi Perwangerowi.

W szczycie, natomiast, umieszczone jest popiersie Matki Boskiej z Dzieciątkiem w otoczeniu glorii z główkami aniołków i promieniami. Oryginał wykonany około roku 1840 przez warsztat  Biereichla, obecnie zastąpiono kopią z roku 1941 wykonaną w brązie.

W niszach stoją posągi czterech Ojców Kościoła oraz św.św. Piotra i Pawła, rzeźbione około roku 1740, najprawdopodobniej przez Andrzeja Schmidta z Reszla.

Wnętrze świątyni pokrywa polichromia neorokokowa, w większości mocno nadszarpnięta czasem,  wykonana w roku 1903. Wypełnia ją jednolity zespół snycerski, projektu najprawdopodobniej opracowanego w Warszawie, a wykonany w większości przez rzeźbiarza Krzysztofa Peuckera (Preikego) w Braniewie.

Ołtarz główny  z roku 1724  dwukondygnacyjny, o bogato zdobionym wklęsło - wypukłym retabulum, dzielony jest kolumnami, z których dolne dekorowane są imitującymi lakę motywami kwiatowym. Całość uzupełniają  rzeźby Dwunastu Apostołów.

W retabulum znajduje się  również, w górnej kondygnacji, obraz spotkania Matki Boskiej z św. Józefem, malowany zapewne przez Piotra Kolberga oraz w zwieńczeniu ażurowa gloria z wyobrażeniem Niebowzięcia N.P.Maryi.

W dolnej kondygnacji w części środkowej,w oszklonej owalnej szafce, w otoczeniu obłoków, aniołów i putto znajduje się figurka Tronującej Matki Boskiej z Dzieciątkiem, będąca współczesną kopią cudownej figurki wykonanej z alabastru z początków XV wieku.

W przęśle wschodnim i środkowym widzimy ołtarze boczne, które wykonane zostały około 1725 roku przez Peikera, natomiast w przęśle zachodnim  to neobarokowe dzieła Wilhelma Biereichela z 1847 roku, które naśladują te wcześniejsze.  Wszystkie ołtarze to smukłe, dwukondygnacyjne nastawy z licznymi rzeźbami i delikatną dekoracją. W ołtarzach bocznych zachowały się  obrazy, prawdopodobnie, Piotra Kolberga z Pieniężna. Od północy widzimy: w pierwszym – św. Rodzinę, w drugim – św. Franciszka adorującego Matkę Boską, a w górnej kondygnacji stygmatyzację tegoż świętego; od południa: w pierwszym – Objawienie się Matki Boskiej z Dzieciątkiem św. Antoniemu oraz w górnej kondygnacji Matkę Bożą wśród św.św. Anny i Joachima, w drugim – NMP Niepokalanie Poczętą i św. Annę Samotrzeć. Obrazy w ołtarzach przęsła zachodniego pochodzą częściowo z czasu ich powstania, a częściowo są późniejsze...

Ambonę późnobarokową, niezwykłej urody, wykonano około roku 1730.  Pomalowana i pozłocona została przez Gotfryda Reinholda z Warszawy. Na parapecie widzimy figurki trzech nieoznaczonych świętych (Ojców Kościoła?)...

natomiast  na baldachimie Trzech Magów oraz w zwieńczeniu złoconą gwiazdę w promienistej glorii.

Wyjątkową urodą prezentuje się chór muzyczny z organami. Parapet chóru i prospekt pokrywają delikatne, koronkowe, złocone ornamenty o motywach akantowo-regencyjnych, a na podniebieniu chóru namalowana jest okazała wić roślinna.

 Na szczycie prospektu umieszczone są rzeźby Króla Dawida, dwóch świętych i aniołów.

Przepiękne ławy również pochodzą z doby baroku i charakteryzują się doskonałym kunsztem snycerskim twórcy.

Nad drzwiami prowadzącymi do obu zakrystii są supraporty z tablicami inskrypcyjnymi odnoszącymi się do fundacji kościoła.

Pod sklepieniem wisi krucyfiks z 2. ćwierci XVIII wieku.

Każdego kto odwiedza to miejsce zachwycają niezwykle  klimatyczne krużganki otaczające kościół. Na początku lat 20-tych XVIII wieku zapadła decyzja o budowie ostatniego elementu obecnego zespołu, czyli właśnie krużgankowego obejścia kościoła. Część wschodnia zbudowana została w roku 1726, część zachodnia w latach 1750 - 1758.
W narożach mieszczą się kwadratowe kaplice z dzwonowatymi kopułami krytymi blachą i latarniami zwieńczonymi krzyżem.

 Na zewnątrz widoczne są pilastrowe podziały ścian, w kaplicach kombinowane z ramowymi i uzupełnione wnękami. Nad  krużgankami są dachy dwuspadowe, kryte dachówką.

Wewnątrz krużganki nakrywa sklepienie kolebkowe z lunetami, a na dziedziniec otwierają się one arkadami filarowymi o łukach półkolistych dające cudne światło, tak cenne dla każdego fotografa.

Przed fasadą kościoła, na ścianie zamykającej dziedziniec, znajdują się kamienne rzeźby Apostołów, a pośrodku na  falistym szczycie bramy posąg Chrystusa. Rzeźby te pierwotnie wykonano w 3. ćwierci XVIII wieku, kilkakrotnie je uzupełniano i odnawiano w XIX wieku. W roku 1941 zostały przeniesione do Królewca, a w ich miejscu stoją dzisiaj kamienne kopie.

 

 

Całość dopełnia piękna, rokokowa brama z kutą kratą, którą wykonano w Elblągu.

Kościół krośnieński przypomina nieco swym założeniem kościół w Świętej Lipce i mimo, że nie jest tak bogaty i tak dobrze utrzymany to należy do najefektowniejszych realizacji barokowych na Warmii.

Źródło: Tadeusz Chrzanowski "Przewodnik po zabytkowych kościołach północnej Warmii"