Kościół w Wierznie Wielkim

Wierzno Wielkie (niem. Rautenberg)... Warmia północna... Kościół parafialny p.w. Wszystkich Świętych...

Wieś lokowana w roku 1297 przez Henryka Fleminga. W dokumencie lokacyjnym przewidziane było uposażenie kościoła. Nie  zachowały się żadne zapiski dotyczące wyglądu średniowiecznej świątyni (prawdopodobnie była drewniana), ale wiadomo jest, że w latach 1304 - 1314 działał tu pierwszy proboszcz o imieniu Humboldt.

Obecny kościół zbudowano w XVI wieku. W roku 1597 zbudowano jego część wschodnią z fundacji braniewskiego burmistrza Jakuba Bartscha, natomiast przedłużenie ku zachodowi wykonano na przełomie wieku XVII i XVIII. Świątynię konsekrował 24 marca 1702 roku biskup Andrzej Załuski, nadając jej wezwanie Wszystkich Świętych i Matki Boskiej Gromnicznej.

W 1712 roku wieś zakupiła Kapituła Katedralna przejmując jednocześnie patronat nad kościołem. 

W roku 1840 dobudowano wieżę (wg prof. Chrzanowskiego... inne źródła podają inaczej, bo w roku 1845), a pięć lat później przeprowadzono gruntowny remont, w zasadzie przebudowę, w wyniku której kościół zyskał cechy późnoklasycystyczne.

Jest to budowla orientowana, typu salowego, murowana i całkowicie otynkowana. Od wschodu korpus posiada oryginalne trójboczne zamknięcie świadczące o wcześniejszej fazie budowy, z blendami, fryzem opaskowym, oknami zamkniętymi łukiem półkolistym, który wieńczy wieżyczka na sygnaturkę z żelaznym, kutym krzyżem.

Od zachodu zaś wieżę dzwonniczą oddzieloną gzymsami na kondygnacje, przykrytą dachem namiotowym na którym stoi żelazny krzyż.

W wieży jest też wejście do wnętrza świątyni zamknięte profilowanym łukiem półkolistym.

Po bokach korpusu widoczne są skromne przybudówki zakrystii i kruchty.

Okna w budowli niewielkie, zamknięte łukiem półkolistym.

Wnętrza niestety nie oglądałam, bo kościół zamknięty był na amen... zawsze w takiej sytuacji (szczególnie gdy jadę dość daleko) marzą mi się zostawione otwarte drzwi z kratą, bym mogła tam zajrzeć ciekawskim okiem mego obiektywu...

Ten urokliwy, ale nader skromny kościół posadowiono na cmentarzu. Aby go zwiedzić należy udać się drogą nr 508 z Elbląga w kierunku Braniewa.

Mariola Adela Karpowicz


Źródła:
Tadeusz Chrzanowski, Przewodnik po zabytkowych kościołach północnej Warmii, Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, Olsztyn 1978.
Mieczysław Orłowicz, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, Agencja Wydawnicza "Remix"
Praca zbiorowa, Kościoły i Kaplice Archidiecezji Warmińskiej, tom I, Święta Warmia, Kuria Metropolitarna Archidiecezji Warmińskiej, Olsztyn 1999.

Kościół w Chruścielu...

Chruściel (niem. Tiedmannsdorf)... Warmia północna... kościół parafialny p.w. Trójcy Przenajświętszej i Wniebowzięcia N.P.Maryi...

Wieś lokowana w roku 1296. Zapewne niedługo potem zbudowano kościół. Konsekracja (powtórna?) przez biskupa Marcina Kromera nastąpiła 21 sierpnia 1582. 

Kamień węgielny, w roku 1719, pod obecną budowlę poświęcił biskup sufragan Jan Franciszek Kurdwanowski, chociaż ona sama wznoszona była w latach 1719 - 1721 przez mistrza murarskiego Tobiasza Schlatera z Braniewa. Tenże biskup konsekrował wybudowaną świątynię w roku ukończenia budowy, czyli 1721.
Kościół pierwotnie był prostą budowlą salową, orientowaną, zbudowaną z cegły o układzie blokowym, nieotynkowaną z bardzo skromnymi detalami barokowymi.

W latach 1925 - 1927 został przedłużony ku wschodowi i zachodowi. Dobudowano wtedy węższe i niższe prezbiterium z łamanym szczytem oraz dwoma bocznymi skrzydłami, które przykryto dachem pulpitowym. Ozdobiono go profilowanym, otynkowanym fryzem, okrągłymi oknami i blendami oraz wąskim oknem zamkniętym półkoliście. Na dachu postawiono kuty, żelazny krzyż.

 Po stronie przeciwnej wzniesiono drewnianą wieżę, która jednym bokiem opiera się o łamany szczyt i której od frontu nie widać... 

Od strony zachodniej jest też główne wejście przykryte dachem. Jest ono prostokątne i raczej mało atrakcyjne. Obok niego widzimy okrągłe, niewielkie okna w otynkowanym obramieniu, powyżej zakończone łukiem półkolistym oraz blendę o tym samym charakterze, w której stoi Mojżesz z tablicami przykazań.

 Szczyt zachodni przecina w połowie otynkowany, profilowany fryz.  W zwieńczeniu zaś taki sam, ale z daszkiem, ponad którym widzimy małe prostokątne okno, które okalają trzy okrągłe blendy. Na dachu stoi ładny, kuty, żelazny krzyż.

Okna w budowli są niewielkie, również w obramieniach otynkowane i zakończone łukiem półkolistym, a w środku wypełnione witrażami.

Przez całą długość widoczny jest szeroki, otynkowany i profilowany fryz oraz wąskie ceglane skarpy wspierające budowlę, nadające jej lekki gotycki charakter.

Wnętrze świątyni nakrywa pozorne sklepienie kolebkowe (drewniane) z lunetami i przecudną polichromią wykonaną w roku 1730 przez  Gotfryda Ganehla z Braniewa. Widzimy tu regencyjne ornamenty oraz sceny Wniebowzięcia NPM i Koronacji oraz św. Hieronima i Augustyna.

Wnętrze posiada skromne barokowe urządzenie, które uległo pewnym przekształceniom w XIX wieku i w okresie rozbudowy.

Ołtarz główny z końca XVII wieku ozdobiony jest rzeźbami św. Jana od Krzyża oraz św. Wojciecha, Marka i Łukasza oraz bogatą dekoracją akantową. W części głównej dwa obrazy: Koronacji NMP oraz św. Antoniego koronowanego przez Dzieciątko Jezus. Nad prezbiterium widoczne sklepienie krzyżowe.

Ołtarze boczne z około 1660 roku, z dekoracją chrząstkową z rzeźbami i obrazami: lewy  z figurami św. Barbary i Katarzyny, obrazami Matki Boskiej z Dzieciątkiem i św. Józefa,

a prawy z figurami św. św. Jana Ewangelisty i Marii Magdaleny oraz obraz Opłakiwania Chrystusa i Chrystusa niosącego krzyż.

Ambona z ok. roku 1630 początkowo jedynie z czaszą. Uzupełniona dekoracją oraz baldachimem w latach 1720 - 1730. W tym samym czasie przemalowano postacie Ewangelistów na parapecie oraz dodano rzeźbę św. Jana w zaplecku, która obecnie stoi na baldachimie, jak mniemam. Część dekoracji, jak się przypisuje, wykonał rzeźbiarz Jan Chrystian Szmidt pochodzący z Reszla.                    

Chór muzyczny datuje się na ok. 1721 rok, a widoczny na nim herb Pilawa odnosi się do biskupa Teodora Potockiego.

Kropielnica stojąca w kruchcie zapewne pamięta czasy średniowiecza.

Na kościelnej wieży wiszą też  dwa dzwony: jeden pochodzący z 1491 roku, a drugi z XVIII wieku.
Kościół położony jest na cmentarzu pośrodku wsi, przy drodze nr 506 wiodącej
z Nowicy niedaleko Młynar do Braniewa.

Mariola Adela Karpowicz

Źródła:
Tadeusz Chrzanowski, Przewodnik po zabytkowych kościołach północnej Warmii,Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, Olsztyn 1978.

Piotr Skurzyński, Warmia i polskie Dolne Prusy, Wydawnictwo Region. Gdynia 2012.

Praca zbiorowa, Kościoły i Kaplice Archidiecezji Warmińskiej, tom I, Święta Warmia,Kuria Metropolitalna Archidiecezji Warmińskiej, Olsztyn 1999.