Kościół w Bażynach

Bażyny (niem. Basien, Baysen)... Warmia północna... kościół  p.w. św. Mikołaja i Rocha (dawniej św. św. Mikołaja, Eustachego i Katarzyny)...

 Wieś lokowana na prawie chełmińskim przez biskupa warmińskiego Henryka I Fleminga w roku 1289. Nazwę swą zawdzięcza rodzinie Flemingów (właściciele wsi), którzy później używali formy - de Basien (w Polsce rodzina ta nosiła nazwę Bażyńskich). Budowę kościoła rozpoczęto prawdopodobnie na początku XIV wieku, a fragmenty murów wykorzystane są w obecnym, wybudowanym lub przebudowanym na przełomie wieku XV i XVI. Konsekracja kościoła (powtórna?) odbyła się w roku 1517. Następny właściciel wsi - Jakub Bartsch (Barcz) w 1611 odnowił kościół, co poświadcza kamienna tablica inskrypcyjna z jego herbem (wiewiórka) wmurowana w zewnętrzną, południową ścianę świątyni.

W roku  1866 kościół doczekał się następnej przebudowy,  w której wykonano szczyt wschodni. Przywrócono również oknom ostrołukowy wykrój, a w miejscu rozebranej w 1845 wieży zbudowano przedsionek. W roku 1937 nad tym przedsionkiem wzniesiono drewnianą, nieźle harmonizującą z całością, wieżę. Kościół określić dziś można jako bezstylowy, ze skromnymi późnośredniowiecznymi reminiscencjami. 

Świątynia jest budowlą orientowaną, typu salowego, murowaną z cegły i kamienia oraz prawie całkowicie otynkowaną. 

Posiada od zachodu wieżę drewnianą (oszalowaną deskami), nadbudowaną nad murowanym przedsionkiem,  która przykryta jest  dachem ostrosłupowym, zwieńczonym żelaznym krzyżem i kogutkiem.

Wejście  do kruchty bardzo skromne,  wykrojone w ostrołuku, nad nim dwa niewielkie okna zakończone tym samym stylem.

Od wschodu szczyt neogotycki, częściowo otynkowany, również skromny, z blendą i dwoma oknami zakończonymi ostrołukiem, podparty w narożach skarpami przechodzącymi w ceglane sterczyny, z wąskimi blendami, zakończone krzyżami. 

W części środkowej  sygnaturka na sygnaturkę z łamanym daszkiem zakończonym krzyżem.

Od północy zakrystia z interesującym szczytem, blendami zakończonymi łukiem odcinkowym, całkowicie otynkowana.

Od południa zaś kruchta, niewielkiej urody, nakryta dwuspadowym dachem.

Okna w świątyni, w części górnej, wypełnione skromnym witrażem, płytko osadzone, zakończone ostrołukiem.

Kościół znajduje się pośrodku wsi.  Na jego terenie można natknąć się na pojedyncze nagrobki z krzyżami.

Aby go obejrzeć należy udać się z Ornety drogą  na północny zachód w kierunku Młynar (6 km).

Mariola Adela Karpowicz

Źródła:
Przewodnik po zabytkowych kościołach Południowej Warmii. Olsztyn: Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne
Piotr Skurzyński, Warmia i polskie Dolne Prusy.  Gdynia, Wydawnictwo Region

Mieczysław Orłowicz, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, Agencja Wydawnicza "Remix"

Kościół w Opinie

Opin (niem. Open)... Warmia północna... kościół parafialny p.w. Znalezienia Krzyża Świętego...

Wieś lokowana w roku 1333 przez wójta warmińskiego Henryka Lutra. Przywilej lokacyjny zatwierdził w roku 1345 biskup Herman z Pragi. W dokumencie tym zapisano, że istniała tu kaplica, w której proboszcz z Ornety odprawiał nabożeństwa. Pod koniec wieku XIV zbudowano kościół, a konsekracji 20 października 1400 roku dokonał  biskup Henryk Sorbom. Czterysta lat później świątynia spłonęła, ale w ciągu dwóch lat odbudowano ją. W 1830 roku zbudowano wieżę, a w ciągu kilkunastu lat XIX wieku dokonano dalszych przebudowań oraz odnowień zatracając przy tym gotycki charakter budowli na rzecz form neogotyckich.

 Jest to budowla orientowana, typu salowego, murowana z cegły w układzie gotyckim, na podmurówce z kamienia polnego, dawniej otynkowana, obecnie z niego odarta.

Od zachodu znajduje się wieża, obniżona w roku 1950, z łamanym dachem namiotowym, który wieńczy krzyż (dawniej chorągiewka z datą 1644, będąca pamiątką po spalonej drewnianej wieży w roku 1800).

Od strony północnej i południowej wiszą nieczynne zegary. Ze wszystkich stron posiada ona ostrołukowe okna oraz ceglane wnęki. W jednej z nich, otynkowanej, wisi krucyfiks.

 W 1/3 jej wysokości widnieje też ozdobny fryz arkadowy...

pod okapem  o charakterze geometrycznym.

Od strony zachodniej uskokowy portal ostrołukowy z drewnianymi, wysokimi drzwiami.

Od południa znajduje się kaplica chrzcielna z niewielkimi kwadratowymi oknami oraz dachem pulpitowym.

Od północy otynkowana  zakrystia z półokrągłą blendą, w której jest ślad po wiszącym tu kiedyś krucyfiksie.

Na wschodniej, prostej ścianie oprócz wnęk zakończonych ostrołukiem i maleńkiego okna, na środku widoczna jest wnęka, zakończona półkoliście, w której stoi rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem.

W korpusie kościoła umieszczono naprzemiennie okna i blendy oraz ozdobny, profilowany gzyms.

Kościół posadowiony jest na starym cmentarzu, natknąć się więc można na pojedyncze nagrobki.

Świątynię należy szukać jadąc boczną drogą na wschód od Ornety.



Mariola Adela Karpowicz


Źródła:
Przewodnik po zabytkowych kościołach Południowej Warmii. Olsztyn: Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne

Kościół w Bogatyńskiem

Bogatyńskie (dawniej Bogatyń, niem. Tüngen)...  Warmia północna... kościół filialny p.w. Trójcy Świętej i św. Michała Archanioła...

Wieś rycerska, którą lokowano na prawie pruskim w roku 1282. W 1287 roku zmieniono na prawo chełmińskie. Nazwę swą zawdzięcza od wywodzącej się stąd rodziny von Tüngen. Z tego znamienitego  rodu pochodził biskup warmiński Mikołaj, piastujący swój urząd w latach 1467 - 1489. W starych niemieckich dokumentach są zapiski o polskiej nazwie wsi - Bogatyny, od osiadłego tu rodu Bogatyńskich, którzy stawili zacięty opór Krzyżakom w czasie podboju tych ziem w XIII wieku.  W roku 1595 ówczesny właściciel wsi Otto Jordan ufundował tu kościół, w którym odprawiano nabożeństwa od roku 1611 (prof. Chrzanowski podaje, że stała tu kaplica od 1593 roku). Konsekracji doczekał się dopiero w roku 1625 z rąk biskupa sufragana Michała Działyńskiego. W czasie wojen napoleońskich został poważnie uszkodzony, stąd podjęto decyzję o jego wyburzeniu w roku 1824.

 Kościół, który stoi do dnia dzisiejszego zbudowano w roku 1830, a w roku następnym konsekracji dokonał biskup sufragan Andrzej Stanisław Hatten (Hatyński).

Jest to skromna neogotycka budowla, całkowicie otynkowana z interesującymi szczytami oraz ceglanymi, ozdobnymi detalami. 

Przez długość kościoła rozmieszczono wąskie, ostrołukowe okna w ceglanej oprawie.

 Korpus przecina też parapet, w mniej więcej połowie jego długości.

Na dwuspadowym dachu krytym ceramiczną dachówką stoi  wieżyczka na sygnaturkę, zakończona krzyżem.

Najbardziej interesujące są sterczynowe szczyty ozdobione ustawionymi narożami fialkami oraz ceglanym fryzem o ciekawym kształcie.  

Wschodni szczyt z dostawioną apsydą prezbiterialną (?) z wejściem oraz parą ostrołukowych, niewielkich okien.

 Pomiędzy fialkami ostrołukowe, wąskie okna.

W części środkowej herb fundatora, jak mniemam, z datą 1830.

Całość zwieńczona jest rzeźbą w opłakanym stanie.

Szczyt zachodni z portalem wejściowym  dostosowanym stylowo do budowli. 

W części górnej powtórzony motyw ustawionych narożami fialek, z tym, że pomiędzy nimi zamiast okien wąskie, ostrołukowe blendy.

Na szczycie, między sterczynami  w  równie złym stanie rzeźba, o nieokreślonej tożsamości...

Przy kościele stoi okazała, ceglana  neogotycka kaplica grobowa rodziny von Biell - Tungen z roku 1859. 

Na ścianie południowej widnieje częściowo zatarta  inskrypcja.

Bogatyńskie leżą ok. 6 km na południowy zachód od Ornety. Do wioski prowadzi wyboista, wykonana z betonowych płyt (popegeerowska) droga. Warto jednakże  tu przybyć, ponieważ oprócz świątyni można obejrzeć Zespół rezydencjalny z XVIII wieku, zbudowany dla Stanisława Rutkowskiego, a po drodze zatrzymać się przy  ruinach założenia pałacowo - parkowego w Karkajmach. 

                                                                 Ruiny pałacu w Karkajmach

Mariola Adela Karpowicz

Źródła:
Przewodnik po zabytkowych kościołach Południowej Warmii. Olsztyn : Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne
Piotr Skurzyński, Warmia i polskie Dolne Prusy.  Gdynia, Wydawnictwo Region

Mieczysław Orłowicz, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, Agencja Wydawnicza "Remix"

Andrzej Rzempołuch, Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Agencja Wydawnicza "Remix"