Kościół w Sątopach...

Sątopy (niem. Santoppen)... Warmia południowa... kościół p.w. św. Jodoka...

Wieś założona 2 lutego 1337 roku przez prepozyta kapituły warmińskiej Jana i wójta krajowego Henryka Lutra. Wraz z lokacją zadecydowano o uposażeniu, dla mającego tu powstać, kościoła, który zbudowano w połowie XIV wieku. Wieżę dobudowano nieco później, bo w 1380 roku. W XIV wieku proboszczem w Sątopach był  Henryk Vogelsang, późniejszy biskup warmiński.  
Jest to budowla późnogotycka, orientowana, typu salowego na rzucie prostokąta, murowana w dolnych partiach z kamienia polnego, wyżej z cegły o wątku polskim, z kwadratową wieżą od zachodu, zakrystią od północy i kruchtą od południa (obie dobudowano 1884 roku, czego świadectwem jest widniejąca data wyryta w kamieniu w ścianie zakrystii).

Ściany nawy i kruchty obiega ozdobny, otynkowany i wgłębiony fryz wieńczący.

Z zewnątrz widoczne skarpy schodkowe, w narożach skarpy ukośne z blendami, zakończone ozdobnymi pinaklami.

Na ścianach zakrystii i kruchty blendy ostrołukowe.

Szczyty nawy, kruchty, zakrystii oraz wieży uskokowo-sterczynowe, rozczłonkowane przez ustawione narożami fialki.

W korpusie nawy okna ostrołukowe, zrekonstruowane w roku 1886,

natomiast w środku ściany wschodniej oryginalne, o uszkodzonych ościeżach.

Wieża na rzucie kwadratu podzielona na cztery kondygnacje tynkowanymi fryzami opaskowymi, w których widoczne są ostrołukowe, tynkowane blendy oraz okna dźwiękowe. W przyziemiu portal uskokowy, a nad nim okrągła blenda.

Wieża przykryta jest dachem siodłowym, który wieńczy chorągiewka z datą 1662.

Świątynia w Sątopach położona jest na wzgórzu, na terenie cmentarza.

To jeden z lepiej zachowanych kościołów gotyckich w rejonie. Mimo, że byłam przy nim kilkakrotnie jadąc z Lidzbarka Warmińskiego do Reszla, zawsze był zamknięty, a szkoda, bo posiada nader interesujące wnętrze. Mam jednakże nadzieję, ze kiedyś je zobaczę, a wtedy uzupełnię wiadomości :)

Mariola Adela Karpowicz

Źródła:

Przewodnik po zabytkowych kościołach południowej Warmii, warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, Olsztyn 1973
Praca zbiorowa, Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej, tom I "Święta Warmia", Kuria Metropolitarna Archidiecezji Warmińskiej, Olsztyn 1999
Mieczysław Orłowicz, Ilustrowany przewodnik po Mazurach i Warmii", Agencja Wydawnicza "Remix" Olsztyn
Andrzej Rzempołuch, Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich" Agencja Wydawnicza "Remix" Olsztyn 1992

Ruiny kościoła w Osetniku.

Osetnik (niem. Wusen)... Warmia północna... ruiny kościoła p.w. św. Jakuba Starszego...

Wieś lokowana w roku 1289 przez biskupa Henryka Fleminga. Przywilej odnowiono w 1404 roku, a w roku 1637 ponownie, gdyż dwa poprzednie zaginęły podczas zawieruchy wojennej ze Szwedami.

Kościół wzniesiony w wieku  XV lub wcześniej, być może na przełomie XIII - XIV. Pierwsze wzmianki o plebanie pochodzą sprzed roku 1480. Powtórna konsekracja świątyni odbyła się w roku 1582. Kościół był kilkakrotnie niszczony i poddawany różnym rekonstrukcjom. 

W roku 1688 został spalony. Odbudowano go w latach 1698 - 1700. Wieża, którą dostawiono otrzymała wtedy barokowy hełm. Fasada wschodnia zyskała też nowy przyczółek barokowy. Świątynię przebudowano gruntownie jeszcze raz w 1729 roku, a w czasie remontu około 1880 roku została ona w dużym stopniu zniekształcona. Potwornie zniszczona w 1945 roku, pozostawiona bez starannej opieki popadła w ruinę (po wojnie jeszcze krótko był dach nad nawą). 

Dzisiaj zachowane są jedynie fragmenty trzech ścian obwodowych, z resztkami tynku oraz dość dużymi ostrołukowymi oknami z XIX wieku i wiszącym na jednej ze ścian,  mocno nadszarpniętym czasem, krucyfiksem.

Kościół był orientowany, murowany z cegły o układzie gotyckim, z wykorzystaniem kamienia polnego w partiach średniowiecznych, typu salowego, zbudowany na planie prostokąta. W czasie przebudowy otynkowany. Od zachodu z kwadratową wieżą, po której nie ma dzisiaj śladu (wysadzili ją Niemcy pod koniec II wojny światowej, stanowiła bowiem doskonały punkt obserwacyjny dla Rosjan). Od południa z kruchtą, natomiast od północy z zakrystią. 

Na wschodniej ścianie widnieją pozostałości barokowego fryzu podokapowego oraz trójkątnego szczytu z 1729 roku. Po prawej stronie ścianę podpiera ceglana przypora, cudnie zarośnięta bluszczem.

Na zewnętrznej i wewnętrznej ścianie nawy, w dolnych jej partiach, zauważyć można zamurowane w roku 1729 blendy.

Wyposażenie kościoła uległo całkowitemu zniszczeniu lub zostało rozkradzione. To co ocalało umieszczono w kościele w Chwalęcinie. W 2005 roku Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie zyskało nowe eksponaty, gdyż trafiły tam XVIII - wieczne, 70 centymetrowe rzeźby autorstwa Jana Frei z Braniewa (rzeźbiarza specjalizującego się w wykonywaniu rzeźb ołtarzowych) św. św. Ambrożego i Augustyna. Stało to się dzięki spostrzegawczości Andrzeja Rzempołucha, który przeglądając katalog jednego z domów aukcyjnych w stolicy rozpoznał je, jako rzeźby należące do kościoła w Osetniku.

Kościół posadowiony jest na starym cmentarzu, można natknąć się na stare nagrobki i krzyże.

Mimo, że świątynia w Osetniku jest w dużym stopniu zrujnowana, ciekawostką jest fakt, że nadal odprawiane są w niej nabożeństwa, a ołtarzem jest zachowany do dnia dzisiejszego wiszący na ścianie krucyfiks. 

Ruinami opiekują się harcerze z Hufca Orneta, którzy dbają o otoczenie, by   można było do nich dojść  i obejrzeć z bliska to magiczne miejsce.

Osetnik znajduje się na samym skraju zachodniej granicy powiatu lidzbarskiego, aby znaleźć tę wioskę trzeba udać się boczną droga z Ornety w kierunku Braniewa.

Mariola Adela Karpowicz

Źródła:

Praca zbiorowa, Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej, tom I Święta Warmia, Kuria Metropolitarna Archidiecezji Warmińskiej, Olsztyn 1999

Mieczysław Orłowicz, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, Agencja Wydawnicza "Remix", Olsztyn

http://leksykonkultury.ceik.eu/index.php/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_pw._%C5%9Bw._Jakuba_Starszego_w_Osetniku

Kościół w Rogiedlach

Rogiedle (niem. Rogerteln)... Warmia północna... kościół parafialny
p.w. św. Małgorzaty...

To bardzo stara wieś, lokację otrzymała z rąk Henryka Fleminga w roku 1297.
O kościele po raz pierwszy wzmiankuje się w dokumentach w roku 1358. 

Obecną świątynię zbudowano w II połowie XV wieku, konsekrowana powtórnie przez biskupa Marcina Kromera 15 września 1580 roku ku czci św. Małgorzaty. Prawdopodobnie w tym samym czasie przedłużona została ku zachodowi, gdyż cześć ta wyróżnia się zmianą na wątek ceglano - kamienny. Pod koniec XVII wieku lub na początku następnego stulecia dobudowano zakrystię, a w roku 1850 nadbudowano wieżę. 

Od roku 1510 do 1887 był to kościół filialny, który został przekształcony w roku 1913, z samodzielnej palcówki duszpasterskiej, w parafię. Pięć lat później dobudowano do kościoła nową, od strony południowej, obszerną nawę, zakłócając jego pierwotny charakter. Bryła gotyckiej świątyni czytelna jest jedynie od strony północnej i wschodniej, od strony zachodniej i południa dominuje architektura neogotycka, niezupełnie spójna z częścią starą.

Jest to kościół orientowany, typu salowego, z zakrystią od północy i wieżą od zachodu. Murowany z cegły o układzie gotyckim z użyciem zendrówki, na podmurówce kamiennej. 

Wieża w dolnej części murowana z użyciem cegły oraz ociosanych kamieni polnych, nadbudowana z cegły z neogotyckim szczytem. W głównej jej części widoczna jest wnęka zakończona łukiem półkolistym, w której umieszczono małe wąskie okna, a w zwieńczeniu, niczym maswerk, ślepe okno.  

Korpus nawy zewnętrznej wieńczy ozdobny, otynkowany fryz.

Okna rozmieszczone harmonijnie, niegdyś ostrołukowe, obecnie przekształcone, z łukami odcinkowymi.

Szczyt wschodni o schodkowym frontonie rozdzielony jest  pięcioma ostrołukowymi blendami oraz kątowo ustawionymi lizeno - sterczynami, które wieńczą trójkątne szczyciki. W dolnej części jedynie pojedyncza blenda zakończona łukiem odcinkowym.

Zakrystia ozdobiona jest barokowym szczycikiem z trójkątnym przyczółkiem oraz  pilastrami i spływami.

W północno - zachodniej części ściany korpusu, a więc w tej części, która została rozbudowana około roku 1580, wmurowane są, w myśl ówczesnych przesądów stare koła młyńskie (nie wyrzucano zużytych kamieni  młyńskich, tylko wmurowywano je w mury kościołów, a wynikało to z szacunku dla chleba... kamienie mieliły zboże, a z mąki wypiekano chleb).

Bardzo interesująca jest też narożna skarpa, w którą wmurowano kamienną kulę armatnią z czasów wojen polsko - krzyżackich.

Wnętrze w części starej przykrywa  strop z barokową polichromią dekoracyjną
z motywem wici akantu, mocno przemalowany. Pośrodku olejny obraz przestawiający św. Małgorzatę.

W części nowszej strop oddzielony jest podłużnym podciągiem wspartym na dwóch kolumnach z kapitelami stylizowanymi na jońskie.

Wyposażenie kościoła barokowe z XVII wieku.
Ołtarz główny z 4 ćwierci XVII  wieku z kręconymi kolumnami i ozdobnymi uszakami, w których stoją rzeźby św. Piotra i św. Pawła, w zwieńczeniu św. Małgorzata i po bokach św. Jan Chrzciciel i prawdopodobnie św. Antoni. W części środkowej znajduje się obraz Ukrzyżowania z II połowy XIX wieku.

Boczne ołtarze, regencyjne, z około 1730 roku.

Ambona z okresu wczesnego baroku z roku 1654 z przemalowanymi przedstawieniami św. Szczepana, Wolfganga i Wawrzyńca oraz sceną Ogrojcową na parapecie schodów.

Chór z organami mało ozdobny.

Kropielnica granitowa zapewne średniowieczna.

  Kościół stoi na starym cmentarzu, można więc natknąć się na stare, żelazne krzyże...

Ta stara wieś z górującym nad nią kościołem znajduje się przy  bocznej drodze prowadzącej z Lubomina do Dobrego Miasta.

Mariola Adela Karpowicz


Źródła:
Tadeusz Chrzanowski, Przewodnik po zabytkowych kościołach północnej Warmii, Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, Olsztyn 1978
Piotr Skurzyński, Warmia i polskie Dolne Prusy, Wydawnictwo Region
Praca zbiorowa, Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej, tom I Święta Warmia, Kuria Metropolitarna Archidiecezji Warmińskiej, Olsztyn 1999