Wieś założona przez kapitułę warmińską w 1349 roku, przywilej lokacyjny nadano jej na prawie chełmińskim. Już wówczas głośno było o niej, za sprawą znalezienia przez dzieci osadników drewnianej figurki Matki Boskiej w korycie rzeki. Rzeźba ta uważana była za cudowną i przyciągała rzesze pielgrzymów. Podobno zawsze wracała na miejsce... aż wreszcie zaginęła na dobre w 1945, skradziona lub zniszczona prawdopodobnie przez czerwonoarmistów. Jest jeszcze inne podanie świadczące o tym wyjątkowym miejscu, otóż... w XVI wieku mieszkańcy wioski wykopali w lesie nad Wałszą przepiękny czarny krucyfiks (niektórzy podają, że znaleziony był na pniu olszowym przy drodze), mający również cudowną moc, toteż podjęto decyzję o wybudowaniu najpierw późnogotyckiej kapliczki, a następnie w XVII wieku kolejnej dla tłumnie przybywających pątników.
Obecny kościół zbudowano w miejscu tych kapliczek w latach 1720 - 1728 z fundacji kapituły warmińskiej, prawdopodobnie według projektu Jana Krzysztofa Reimersa (już po jego śmierci w 1720 roku), jako wotum za ustanie straszliwej zarazy morowej (dżumy) na Warmii panującej w latach 1708 - 1709. Konsekracji dokonał biskup Krzysztof Andrzej Szembek 13 czerwca 1728 roku. Jest to najpóźniejszy z grupy kościołów odpustowych i fakt, że został zbudowany już po śmierci architekta wpłynął, że nie posiada on form dojrzałego baroku, jaki widoczny jest w innym kościele tegoż architekta, czyli w Krośnie pod Ornetą.
Jest to krótka, ale szeroka trzynawowa i trzyprzęsłowa budowla. W połączeniu z czworobocznym krużgankiem, z kaplicami w narożach, wygląda bardzo okazale i proporcjonalnie.
Kościół murowany jest z cegły. Całość przedstawia się dość surowo... Otynkowana jest jedynie fasada, krużganki z narożnymi kaplicami oraz ogrodzenie.
Fasada świątyni wybudowana została w stylu neoklasycznym w roku 1830, prawdopodobnie według projektu Hilarego Szpilowskiego z Warszawy, zaś szczyt i kruchtę uzupełniono w roku 1858, a przypisuje się to Schwigennbergowi z Ornety. Jest to najbardziej ozdobna część kościoła. Poprzedzona jest kruchtą z trójkątnym zakończeniem zwieńczonym metalowym krzyżem.
Podzielona smukłymi pilastrami, pomiędzy którymi widoczne są zblendowane wnęki naśladujące okna...
a pośrodku, ponad kruchtą, nisza z łukiem półkolistym, w której być może kiedyś stała rzeźba...
Nad belkowaniem widoczna attyka z pilastrami, małym oknem oraz trójkątnym, spłaszczonym przyczółkiem w dużo gorszym zachowaniu. W dawnych czasach stały tu, po bokach, ceramiczne figury czterech Ewangelistów...
Na dachu korpusu znajduje się ośmioboczna wieżyczka na sygnaturkę z latarnią i dzwonowatym zwieńczeniem z iglicą, na której stoi chorągiewka z datą 1721.
Szczyt wschodni prosty, z ceglanymi pilastrami po bokach oraz widoczną apsydą prezbiterialną krytą blachą...
Po bokach przęsła pierwszego znajdują się przybudówki mieszczące w przyziemiu zakrystie, a na piętrze otwarte na nawę loże...
Kościół otoczony jest dziedzińcem odpustowym zamkniętym dość wysokim murem, do którego prowadzą dwie furty oraz ozdobna, kuta brama z II połowy XIX wieku, naśladująca w znacznym uproszczeniu wspaniałą kratę w Świętej Lipce.
Do dziedzińca przylegają krużganki o filarowych, opiętych pilastrami arkadach z narożnymi kaplicami.
Przykryte są dwuspadowym dachem krytym dachówką i całkowicie otynkowane...
Kaplice kwadratowe na zewnątrz z pilastrami i ślepymi arkadami, natomiast wewnątrz okrągłe. Przykryte są kopułami z latarniami i wykończone blachą.
Łączą one niezwykle klimatyczne krużganki, które wypełniają trzy boki dziedzińca. W czwartym, zachodnim, wysuwają się jedynie krótkimi ramionami... Otwarte są na dziedziniec półkolistymi arkadami, wewnątrz identycznymi, ale ślepymi, z płaskorzeźbami drogi krzyżowej.
Zachodnie, krótkie ramiona urywają się i przechodzą w mur występujący na zewnątrz, który ożywiony jest lekko ogzymsowanymi słupkami.
Całość założenia nieco przypomina Świętą Lipkę, jest bardzo malownicza, ale w dość agonalnym stanie.
Na bramie zauważyłam baner z informacją o dofinansowaniu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego na remont dachu oraz krużganków. Mniemam, że to dopiero początek... Istnieje więc duża szansa na restaurację tego przepięknego zabytku sztuki sakralnej :)
Świątynia położona jest na północny wschód od Ornety w niezwykle malowniczym miejscu. Warto więc wybrać się na wycieczkę, aby obejrzeć ten obiekt, przy okazji nasycić oczy pięknem naszej Warmii.
Mariola Adela Karpowicz
Źródła:
Przewodnik po zabytkowych kościołach Południowej Warmii. Olsztyn : Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne
Piotr Skurzyński, Warmia i polskie Dolne Prusy. Gdynia, Wydawnictwo Region
Mieczysław Orłowicz, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, Agencja Wydawnicza "Remix"
Andrzej Rzempołuch, Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Agencja Wydawnicza "Remix"
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz